METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH

 JĘZYKA POLSKIEGO

W szkole XXI wieku powinno dominować kształcenie takich kompetencji kluczowych jak: umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnego procesu uczenia się, zdolność do współdziałania w grupie, twórczość i umiejętność poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, rozwiązywania konfliktów i efektywnego podejmowania decyzji. Współczesna dydaktyka jest nauką o praktyce dla praktyki. Dlatego też metody aktywizujące są coraz częściej propagowane i stosowane. W centrum kreowanej przez metody aktywizujące dydaktyki są lokowani uczniowie i ich nauczyciele jako podmioty działające, a więc osoby, które pozostają w stałym kontakcie ze swoim zewnętrznym otoczeniem i wewnętrznymi przeżyciami, z własnymi i obcymi poglądami, uczuciami czy wrażeniami.

Rolą pracującego aktywnie z uczniami nauczyciela jest uczynienie wszystkiego, co w jego mocy, by kontakty: nauczyciel – uczeń były efektywne, autentyczne, pełne wzajemnego zaufania i otwartości. W nauczaniu aktywizującym nauczyciel jest modelem, a zarazem organizatorem pracy ucznia, jego towarzyszem rozwoju, a jednocześnie twórcą i nowatorem.

Metody aktywizujące to, najprościej rzecz ujmując, wskazówki, sposoby działania, które pomogą uczniom:

Stosowanie aktywizujących metod uczenia się ma wiele zalet. Przede wszystkim akcent przeniesiony jest z programu nauczania na osobę uczącą się i na rozwijanie kompetencji. Ponadto uczący się jest aktywnym podmiotem zdobywającym wiedzę drogą własnych doświadczeń i poszukiwań. Nauczyciel wspomaga uczącego się, stwarzając mu sposobność samodzielnego przemyślenia problemu.

Nauczanie z wykorzystaniem metod aktywizujących pomaga nie tylko uczniom, lecz także ułatwia pracę nauczycielowi. Jednak nauczyciel, który zdecyduje się na stosowanie tych metod, musi :

Wiem z własnego doświadczenia, że ten wysiłek i trud opłaca się, kiedy widzę autentyczne zainteresowanie uczniów tym, co dzieje się na lekcji i ich zaangażowanie w pracę. Należy także podkreślić fakt, że na takich lekcjach zmienia się rola nauczyciela. Przestaje być wszechwiedzącym autorytetem, który podaje gotowe, jedyne i najlepsze rozwiązania. Często natomiast musi stać się doradcą, obserwatorem i słuchaczem, partnerem, który w każdej chwili jest gotowy do zmodyfikowania przygotowanej wcześniej lekcji. Bywa, że jest po prostu uczestnikiem procesu dydaktycznego czyli osobą, która również czegoś się uczy, bo niejednokrotnie okazało się, że pomysły uczniów są o wiele lepsze i ciekawsze niż moje własne. Lekcje z zastosowaniem metod aktywizujących wymagają także od nauczyciela umiejętności skutecznego porozumiewania się, udzielania precyzyjnych, dokładnych i jednoznacznych poleceń.

Przed zastosowaniem tej metody uczniowie powinni zostać zapoznani z zasadami, które obowiązują podczas pracy. Dobrze, jeżeli zasady te byłyby widoczne dla wszystkich, np. wywieszone na tablicy i wcześniej omówione przez nauczyciela. Podział klasy na grupy można przeprowadzić na zasadzie losowania, odliczania np. do 4. Ważne jest jednak, by na kolejnych zajęciach prowadzonych tą metodą skład grup zmieniał się, czyli, żeby każdy potrafił pracować z każdym i w różnych zespołach.

Po otrzymaniu instrukcji (mogą być to jednakowe zadania dla wszystkich lub inne dla każdej grupy) zespoły pracują przez ściśle określony czas, którego wszyscy muszą przestrzegać. W zespołach wybierani są sekretarze, zapisujący dokonania i sprawozdawcy, którzy relacjonują efekty pracy. Na lekcji musi wystarczyć czasu na prezentację dokonań, ocenę osiągnięć, ewentualne dyskusje i wyciągnięcie wniosków. Rola nauczyciela przez większą część zajęć sprowadza się do obserwacji pracy, doradzania uczniom i pilnowania porządku.

Minusami tej metody są:

Motywacja uczniów wzrasta, gdy wiedzą, że ich praca jest oceniana. Służą temu karty obserwacji pracy w grupie, w której brane są pod uwagę np.:

Każdy uczeń jest na takiej lekcji oceniany, co w przypadku jęz. polskiego nie sprawia większych trudności, gdyż zajęcia takie trwają najczęściej 90 minut.

Zalety tej metody to:

Praca tą metodą zabiera dużo czasu, wymaga też dużej samodzielności uczniów i umiejętności właściwego rozplanowania zadań. Nauczyciel powinien udzielać na bieżąco wskazówek i rozstrzygać wszelkie wątpliwości. Ta metoda znajduje zastosowanie przy opracowywaniu lub przygotowywaniu, np.: albumów na lekcje przyrody lub historii, wywiadów z ciekawymi ludźmi, wystaw, prowadzenia obserwacji np. roślin, zwierząt, projektów zagospodarowania np. ogródka szkolnego, gromadzenia informacji np. na temat przeszłości swojej rodziny lub miejscowości, przygotowania inscenizacji.

Metoda projektów daje szczególne możliwości dla działań długofalowych. Swoim zasięgiem może objąć zespół nauczycieli lub uczniów całej społeczności szkolnej.

Klasa podzielona na grupy zbiera argumenty „za” i argumenty „przeciw”. Następnie prezentuje je w sposób pozbawiony negatywnych emocji. Po prezentacji argumentów można pokusić się o wyciągnięcie wniosków. Ta metoda jest przeze mnie stosowana, gdy uczniowie mają ocenić kontrowersyjnego bohatera („Osądźmy Edmunda”) lub na lekcjach, na których rozmawiamy o reklamie, telewizji, grach komputerowych itp. Na historii można w ten sposób ocenić okres panowania władcy, negatywne i pozytywne następstwa doniosłych wydarzeń czy odkryć naukowych.

Jest to metoda dobra na lekcje wychowawcze, zajęcia pozalekcyjne lub w młodszych klasach jako część lekcji np. wychowania fizycznego. Dzięki tej metodzie uczniowie integrują się ze sobą, znajdują cechy i zachowania, które ich łączą, dostrzegają odmienność innych i uczą się ją akceptować. Jest mnóstwo technik „kruszenia lodów”, np.:

Techniki najczęściej stosowane w tej metodzie to:

Metodę tę można z powodzeniem stosować np. na lekcjach historii, kiedy uczniowie przewidują skutki jakiegoś ważnego wydarzenia historycznego lub na lekcjach przyrody, gdy trzeba przewidzieć efekty jakiegoś procesu, zachowanie zwierzęcia, skutki działania substancji itp.

Dzięki tej metodzie uczniowie doskonalą konkretne, życiowe umiejętności oraz uczą się na błędach popełnianych w bezpiecznej sytuacji ćwiczeniowej. Podczas stosowania tej metody można na bieżąco korygować błędy, poprawiać, udzielać instrukcji. Symulację stosuję na lekcjach wychowawczych, na których dzieci uczą się zachowań asertywnych i wspólnie ustalają takie zachowanie, które w danej sytuacji byłoby najlepsze. Można stosować tę metodę na zajęciach kółka teatralnego, kiedy uczniowie przygotowywani są do odgrywania różnych ról, na lekcjach przygotowujących do życia w rodzinie. Uczniowie wcielają się w wyznaczone przez nauczyciela role i muszą je odegrać, oddając charakter osoby, jej emocje. Często wykorzystuje się na takich zajęciach dramę, krótkie inscenizacje sytuacji z życia wziętych.

W praktyce szkolnej można wykorzystać metodę wizualizacji na wielu lekcjach. Na jęz. polskim będą to rysunki inspirowane poezją lub lekturą, opowiadania na podstawie ilustracji (przekładanie obrazu na słowo), wiersze lub opowiadania inspirowane muzyką, barwnymi plamami.

W bardzo podobny sposób można tę metodę wykorzystać na lekcjach muzyki i plastyki, np. dopasuj ilustrację do muzyki, biorąc pod uwagę nastrój lub muzykę do rysunku, koloru, kształtu, pory roku, miejsca itp. Na lekcjach wych. , np. „Wyobraź sobie, że jesteś szczęśliwy, opisz, jak wyglądasz i co robisz.”, „Narysuj siebie jako kwiat, jako zwierzę – dlaczego właśnie tak się widzisz?”, „Ja za 20 lat, jak wygląda moje życie?”, „Namaluj swoją klasę jako np. las, łąkę, ogród”.

Na matematyce, gdy uczniowie poznają kształty figur geometrycznych, pojęcia mniejszości i większości, przedstawianie procentów na diagramach. Na przyrodzie – malowanie mapek, czy na historii – wyznaczanie trasy wędrówki itp. Będzie to każdy rysunek, który wyjaśni, ułatwi zrozumienie jakiegoś pojęcia, zilustruje to pojęcie, powstanie pod wpływem tekstu werbalnego lub niewerbalnego.

Zajęcia rozpoczynamy od samodzielnej pracy uczniów. Każdy z nich zapisuje na niewielkich karteczkach pomysł mogący, jego zdaniem, przyczynić się do rozwiązania problemu podanego w temacie. Następnie wszystkie pomysły są zbierane, segregowane w grupy tematyczne i umieszczane na tablicy (przyklejane). Podobnym pomysłom nadaje się wspólne tytuły.

W kolejnej części zajęć każdy uczeń, który ma do dyspozycji 1 punkt, przydziela go według uznania wybranemu pomysłowi. Za najlepsze rozwiązanie uznaje się to, które uzyskało najwięcej punktów.

Polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do pracy grupowej. Nauczyciel prosi o samodzielne, indywidualne przemyślenie problemu, następnie przedyskutowanie go w parach i ewentualne sporządzenie notatek. Dalszy etap pracy polega na tym, że pary łączą się w „czwórki” i w tych zespołach następuje wymiana poglądów, wspólne ustalenia i zapisanie wniosków. Kolejny etap zajęć to praca w „ósemkach”, „szesnastkach”. Wreszcie uczniowie ustalają ostateczny wynik i wyciągają wspólne wnioski.

Podałam przykłady tylko niektórych metod aktywizujących, stosowanych w procesie nauczania. Wiem z własnego doświadczenia, że wprowadzanie na lekcjach takich metod:

MOBBING

Szwedzkie słowo „mobbing” nie ma polskiego odpowiednika, ale oznacza ono szykanowanie jednostki, zazwyczaj przez grupę. Zjawisko to można porównać do funkcjonującego w polskim języku pojęcia „fali”, która na początku istniała tylko w wojsku, natomiast w chwili obecnej została także przeniesiona na grunt szkolny. Odpowiednikiem mobbingu może być prześladowanie, nękanie, represje, dręczenie, chociaż zakres tych pojęć jest węższy.

Szykanowanie jednostki przez grupę może przyjmować formę pośrednią lub bezpośrednią, z przemocą fizyczną włącznie. Może jednak ograniczać się tylko do gorszego traktowania lub wyizolowania jednostki z grupy wbrew jej woli. O zjawisku mobbingu można mówić wtedy, gdy ofiara przez dłuższy czas jest wielokrotnie narażona na negatywne działania ze strony innej osoby lub osób. Mówiąc o negatywnych działaniach, mam na myśli: przemoc, agresję, groźby, złośliwości, ograniczenie wolności, wrogie gesty, unikanie, odrzucenie. Cechą charakterystyczną mobbingu jest nierównowaga sił. Osoba „atakująca” ma pozycję silniejszą od ofiary.

Ofiary szykanowania można podzielić na pasywne i prowokujące. Mają charakterystyczne cechy, bardzo podobne w przypadku dziewcząt i chłopców. Ofiara pasywna jest osobą ostrożną, wrażliwą, nieśmiałą i małomówną. Są to często dzieci zatrwożone i niepewne. Atakowane przez kolegów najczęściej reagują płaczem i wycofują się lub uciekają. Mają niską samoocenę, często uważają się za głupie, nieatrakcyjne, są nieszczęśliwe i zawstydzone. W szkole czują się samotne i opuszczone. Zazwyczaj nie mają w klasie dobrego przyjaciela. Nie są jednak agresywne i nie drażnią innych. Mają negatywny stosunek do przemocy i jej narzędzi. Ofiary pasywne jakby pokazują swoim zachowaniem otoczeniu, że w chwili ataku nie będą potrafiły oddać ani skutecznie się bronić.

Jak rozpoznać ofiarę pasywną? Dzieci narażone na szykany kolegów:

Natomiast ofiary prowokujące (o wiele rzadziej występujące) to dzieci, które mają problemy z koncentracją, są ogólnie niespokojne, wytwarzają wokół siebie atmosferę irytacji i napięcia. Można je rozpoznać po następujących cechach:

Tak jak można rozpoznać ofiarę, po pewnych charakterystycznych cechach, również da się rozpoznać prześladowcę. Jest to często dziecko, które przejawia agresję nie tylko w stosunku do kolegów, ale także do nauczycieli i innych osób dorosłych. Prześladowcę fascynuje przemoc i jej narzędzia. Taki uczeń ma potrzebę dominacji, działa impulsywnie, nie współczuje ofiarom. Ma często dość wysokie mniemanie o sobie i przewyższa innych siłą fizyczną.

Sprawcę można poznać po tym, że:

Walka z mobbingiem jest koniecznością. Istnieją sposoby, dzięki którym zjawisko to można ograniczyć lub jeszcze lepiej – wyeliminować, a także zapobiegać powstawaniu tego rodzaju problemom.

Opracowała: Małgorzata Jabłońska w oparciu o książkę:

Dan Olweus, Mobbing fala przemocy w szkole. Jak ją powstrzymać?, Warszawa 1998.

Agresja wśród młodzieży

(materiały dla rodziców)

Nikt z nas nie rodzi się z zakodowanymi agresywnymi zachowaniami. Dopiero podczas różnych doświadczeń uczymy się tego, lub uczą nas inni. Przemoc staje się jedyną metodą rozwiązywania problemów, gdy ktoś nam pokaże taki sposób postępowania. Agresja wśród dzieci i młodzieży to częsty sposób zmagania się z zagrażającymi wydarzeniami i przeżyciami. Może to być niemożność lub niechęć młodzieży do podporządkowania się, oczekującym dorosłego zachowania, rodzicom bywa źródłem nieporozumień konfliktów z dalszymi bliższym otoczeniem.

Agresja może przybierać różną formę: werbalną (słowne ataki) i niewerbalną (agresywne gesty i działania). Może być skierowana na innych, ale i na siebie (samo okaleczenia próby samobójcze). Często jest wołaniem o pomoc, próba zwrócenia na siebie uwagi.

Agresywni nieletni wywodzą się nie tylko ze środowisk kryminogennych, ale również z typowych, pełnych rodzin.

Powody agresji często tkwią w rodzinach gdyż rodzice nie zwracają uwagi na problemy osobiste ich dorastających dzieci, konflikty między rodzicami, dominacja ojca w rodzinie, nadmierna opiekuńczość ze strony rodziców, niewłaściwe metody wychowawcze (agresja wobec dzieci lub niekonsekwencja i uległość).

Według badań wynika, że rodzice, którzy stosują bardzo surowe kary, mają zwykle bardzo agresywne dzieci, które wyżywają się poza domem.

Stosowanie kar cielesnych wywołuje u dzieci lęk, kłamstwa i agresję. Zachowania dzieci ograniczone w domu, wyzwalają się w środowisku pozadomowym. Dzieci grzeczne w domu, stłumione przez kary, stają się agresywne w kontaktach z rówieśnikami. Tego typu działania są próbą odreagowania. Agresja wobec dzieci jest błędem wychowawczym.

Prowadzone badania wykazały, że oglądanie przemocy w telewizji zwiększa agresywność dzieci i młodzieży.

Czynniki powodujące u dzieci niepokój ruchowy, gorsze wyniki w nauce i agresję w kontaktach z rówieśnikami to:

Opracowała M. Sentkiewicz na podstawie („Agresja wsród dzieci i młodzieży”)

red. A. Frączyk, I. Pufal-Struzik